103 lat temu, 18 sierpnia 1920 roku, pod Brodnicą rozegrała się bitwa, mająca kolosalne znaczenie nie tylko dla Polski.
103 lata temu, obrońcy naszych terenów, nasi przodkowie, nie dopuścili do tego, żeby Rosjanie przeszli Wisłę i zajęli dwa bardzo ważne punkty kolejowe – Kowalewo i Jabłonowo Pomorskie – bo to dałoby im tu możliwość transportu wojsk na północ – w kierunku Gdańska. To była bardzo istotna bitwa, która uratowała tę cześć Europy przed „Krwawą Gwiazdą”.
Dokładnie 18 sierpnia 1920 r., oddziały polskie, pod dowództwem pułkownika Witolda Aleksandrowicza, pokonały przeważające liczebnie wojska bolszewickie. W czasie okrążania Warszawy około 4 tys. żołnierzy oddziałów bolszewickich dotarło 15 sierpnia aż do Brodnicy. Po wyparciu oddziałów polskich zajęli najważniejsze place i budynki w mieście. 18 sierpnia nastąpiła jednak kontrofensywa wojsk polskich, dowodzonych przez płk. Witolda Aleksandrowicza i ppłk. Ignacego Mielżyńskiego.
Wojsko polskie liczące 2,5 tys. żołnierzy, wspomagane przez mieszkańców i pociąg pancerny „Wilk”, po kilku godzinach walk pokonało oddziały rosyjskie. WIECZOREM, 18 SIERPNIA 1920 r., BRODNICA BYŁA WOLNA!
Mieszkańcy Brodnicy, doceniając swoich bohaterów, w siódmą rocznicę bitwy pod Brodnicą, w 1927 roku, odsłonili kaplicę – pomnik na cmentarzu wojskowym, w Lasku Miejskim. W uroczystościach uczestniczył pułkownik Jarosław Aleksandrowicz, który zdjął wówczas z piersi swój krzyż „Virtuti Militari”, otrzymany za Bitwę Brodnicką i zawiesił go w kaplicy, na tablicy z nazwiskami poległych żołnierzy.
Od tego czasu, każdego roku, 18 sierpnia, na cmentarzu wojskowym odbywają się uroczystości poświęcone bohaterom tamtych wydarzeń. W ten sposób brodniczanie czczą pamięć o swoich bohaterach. W ubiegłorocznych obchodach uczestniczyła rodzina pułkownika Jarosława Aleksandrowicza – pani Anna Maria Hansson oraz Witold Hansson, mieszkający na co dzień w Szwecji – wnuczka i prawnuk bohatera wygranej bitwy pod Brodnicą, pułkownika Jarosława de Witold Aleksandrowicza.
W Bitwie pod Brodnicą zginęło 35 Polaków. 18 sierpnia 2020 r., odbył się uroczysty pogrzeb ekshumowanych żołnierzy Wojska Polskiego z 362. Pułku Piechoty z Bydgoszczy. W ceremonii pogrzebowej udział wzięli: zastępca dyrektora Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa Joanna Piskorz wraz z dyrektorem Oddziału IPN w Gdańsku prof. Mirosławem Golonem oraz naczelnikiem delegatury IPN w Bydgoszczy Edytą Cisewską.
A tak o bitwie pisze Marian Chwiałkowski w książce „Bitwa polsko-sowiecka pod Brodnicą” (Brodnica 2000):
“Pod wieczór, 15 sierpnia 1920 roku, około 4 tys. żołnierzy zajęło miasto i część powiatu. Obrońcy, w których skład wchodziły dwa oddziały Straży Obywatelskiej i wojska wycofali się na linię zapasową w Tivoli, a stamtąd dalej w kierunku Jabłonowa. Trzy dni później, po przegrupowaniu i uzupełnieniu stanu Wojsko Polskie pod dowództwem płk. Witolda Aleksandrowicza w godzinach rannych przystąpiło do kontrnatarcia w rejonie wsi Wichulec. Oddziałom WP udało się wyzwolić powiat i miasto. Pod wieczór tego dnia bolszewicy wycofali się w kierunku Lidzbarka.
Na polu bitwy znaleziono 400 zabitych bolszewików, w tym 3 oficerów niemieckich. Polacy zdobyli 3 sztandary bolszewickie, 18 karabinów maszynowych, 600 karabinów jednostrzałowych, 1 samochód, amunicję i tabory. W sumie rozbito 7 pułków piechoty i wzięto do niewoli wielu jeńców bolszewickich. Straty polskie wynosiły 35 poległych i 308 rannych żołnierzy. Mieszkańcy Brodnicy wdzięczni swoim wyzwolicielom z honorami pochowali poległych na cmentarzu wojskowym.
Bitwa pod Brodnicą miała doniosłe znaczenie. Wyparto bolszewików z korytarza pomorskiego i połączono się z armią gen. Władysława Sikorskiego. Było to przedłużenie działań prawego skrzydła 5 Armii aż do granicy pruskiej. 19 sierpnia wojska polskie wyzwoliły Lidzbark Welski, a 20 sierpnia Działdowo, Nowe Miasto i Lubawę. Cmentarz wojskowy na terenie Lasku Miejskiego urządzili w okresie I wojny światowej Niemcy. Staraniem burmistrza miasta Mieczysława Jerzykiewicza na cmentarzu wybudowano kaplicę-pomnik. Autorem projektu był inż. architekt Kazimierz Ulatowski. Prace budownicze wykonano pod nadzorem Władysława Kasprowskiego. Kamień węgielny poświęcono 22 czerwca 1924 r. w obecności prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego. W siódmą rocznicę bitwy pod Brodnicą 18 sierpnia 1927 r. odbyło się odsłonięcie kaplicy-pomnika. W uroczystości brali udział dwaj żyjący uczestnicy bitwy: pułkownik Witold Aleksandrowicz i hrabia Ignacy Mielżyński.
Kaplica-pomnik od frontu ma cztery kolumny, przed którymi spoczywają dwa lwy symbolizujące męstwo. Zostały wykute przez bydgoskiego mistrza pana Kłobuckiego. Nad wejściem umieszczono medalion z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej. Szczyt kaplicy zwieńczony został metalowym krzyżem. W kaplicy są dwie tablice z pamiątkowym napisem oraz z nazwiskami poległych. W środku kaplicy pomiędzy tablicami płk. Aleksandrowicz w czasie odsłonięcia zawiesił zdjęty z piersi swój Krzyż „Virtuti Military” klasy V, by w ten sposób uczcić pamięć swych poległych podwładnych”.
Rocznicowe uroczystości rozpocznie o 16.30 przemarsz żołnierzy z IV Brodnickiego Pułku Chemicznego oraz orkiestry wojskowej ulicami Brodnicy: Czwartaków; Mazurska, Mostowa, Kościuszki, Duży Rynek.
Szczegółowy program:
godz. 16.45 – zbiórka uczestników uroczystości na Dużym Rynku w Brodnicy i przejście do kościoła pw. św. Katarzyny (fara);
godz. 17.00 – msza św. w kościele pw. św. Katarzyny (fara);
godz.18.10 – przemarsz uczestników na Cmentarz Wojskowy przy ul. Świerkowej, ulicami: Farna, Kopernika, Mały Rynek, Kamionka, Kolejowa, Dworcowa, Gajdy, Świerkowa. Chętni mogą skorzystać z autobusu, podstawionego przy ul. Farnej w Brodnicy.
godz. 18.30 – rozpoczęcie uroczystości na Cmentarzu Wojskowym.
godz. 19.30 – zakończenie.
