Brodnicki zamek zbudowany został przez Zakon Krzyżacki w I połowie XIV wieku. Stojąc na zamkowym dziedzińcu zauważyć można, że z potężnej niegdyś ceglanej warowni zachowały się jedynie jej fragmenty-część murów obwodowych, piwnice oraz wieża, która jako jedyny element architektoniczny zamku zachowała się w całości i prawie w nienaruszonym stanie do dziś góruje nad miastem.
Aby uzmysłowić sobie znaczenie brodnickiej warowni, trzeba cofnąć się ponad 700 lat wstecz, do końca wieku XIII, czyli do początków Brodnicy. Miasto zostało lokowane na prawie chełmińskim przez Zakon Krzyżacki w 1298 r. Jak głosi legenda, jego powstanie zawdzięczamy odważnemu giermkowi, który szukał bezpiecznego przejścia przez rzekę- brodu, dla swojego pana i jego towarzyszy, wracających z polowania. Według legendy, to właśnie na pamiątkę tego wydarzenia miasto zbudowane nad Drwęcą nosi nazwę Brodnica – od brodu przez rzekę, zaś w herbie miasta widnieje biała dłoń na czerwonym tle-symbol praworządności i gościnności Brodniczan.
To właśnie położenie na ważnym szlaku handlowym, w pobliżu przeprawy przez rzekę stało się powodem założenia miasta i zbudowania zamku przez Zakon na prawym brzegu Drwęcy. Brodnicka warownia- siedziba komtura i konwentu krzyżackiego, miała pełnić rolę granicznej twierdzy, strzegącej ziem Zakonu przed najazdami pogańskich Prusów z północnego wschodu. Dodatkowo rzeka Drwęca stanowiła granicę między ziemią chełmińską należącą do Krzyżaków a ziemią michałowską, będącą jeszcze do 1317 r. we władaniu polskim.
Budowa murowanej warowni w Brodnicy rozpoczęła się najprawdopodobniej w 1305 r. i przebiegała w dwóch etapach: w latach 1305-1317 wyznaczono mury obwodowe zamku i przedzamcza, zaś w latach 1312-1339 dokończono całość założeń obronnych (w 1339 r. nastąpiło, znane ze żródeł, uroczyste poświęcenie zamkowego oratorium). Kolejny etap rozbudowy warowni to rok 1415, kiedy to pod nadzorem malborskiego budowniczego Mikołaja Fellensteina naprawiono szkody powstałe w wyniku dwóch oblężeń zamku przez wojska króla Władysława Jagiełły – w 1411 oraz w 1414 r. podczas tzw. „wojny głodowej”. Powstała wówczas kolista baszta narożna w zewnętrznym obwodzie murów w północno-zachodnim narożniku oraz półkolista baszta w ciągu murów przedzamcza.
Dzieje brodnickiej warowni wiążą się nie tylko z Zakonem Krzyżackim. Po wojnie trzynastoletniej i klęsce Zakonu, w 1466 r. na mocy II pokoju toruńskiego Brodnicę przyłączono do Polski. Jednak jeszcze przez 13 lat zamek jako zastaw pozostawał w rękach zaciężnych wojsk krzyżackich pod dowództwem Bernarda Szumborskiego. Dopiero po wypłaceniu im zaległego żołdu przez króla Kazimierza Jagiellończyka, od 1479 r. Brodnica ostatecznie znalazła się pod panowaniem polskim, zaś zamek od tej pory stał się siedzibą królewskich starostów. Po pożarze w 1550 r. zamek został częściowo odbudowany dzięki staroście Rafałowi Działyńskiemu. Główną siedzibą starostów stał się jednak od tego czasu wybudowany na przedzamczu pałac, późniejsza rezydencja królewny Anny Wazówny, która to w 1605 r. otrzymała we władanie starostwo brodnickie od swojego brata króla Zygmunta III Wazy. Pamiątką po działalności królewny jest m.in. metalowa chorągiewka z jej inicjałami , znajdująca się na szczycie wieży zamkowej.
Zamek uległ znacznym zniszczeniom podczas wojen polsko-szwedzkich i od tego czasu zaczął coraz bardziej popadać w ruinę. W okresie zaborów, w 1785 r król pruski wydał zgodę na rozbiórkę warowni, którą wstrzymano dopiero w 1842 r. W latach 70-tych XX wieku część piwnic zamkowych po uporządkowaniu i odtworzeniu sklepień przeznaczono na kawiarnię. Obecnie w piwnicach znajdują się wystawy archeologiczne poświęcone regionowi brodnickiemu w średniowieczu.
CIEKAWOSTKA
Do dnia dzisiejszego oprócz zamku oraz części murów obronnych w Brodnicy zachował się częściowo dwie bramy. Chełmińska zwana również kamienną będąca obecnie jednym z obiektów Muzeum w Brodnicy, oraz Brama Mazurska w której mieści się obecnie Miejski Oddział PTTK.